Items · Alles · Muurschilderingendatabase

Door J.M. Ydema geschilderde kruiswegstaties. “...tegen de zijwanden zijn fresco's aangebracht, die de kruiswegstatie verbeelden en zijn vervaardigd in 1933 door Jaap Ydema uit Blauwhuis.” (bron: Rijksmonumentenregister)

R.K. St.-Clemenskerk te Nes (Ameland)

Op de triomfboog zijn in 1940 schilderingen gemaakt door J. Ydema, J. Metz en W. Edes.

Tuinkamer Eise Eisingastraat 2 te Franeker

Een omlopende kooflijst met schilderingen

St. Vituskerk te Blauwhuis

De polychromie van het interieur en de muurschilderingen in koor en sacristie zijn oorspronkelijk.

St. Ludgeruskerk te Balk

Muurschilderingen die de doop van Jezus en de uittocht uit Egypte verbeelden.

St. Odulphus te Bakhuizen

Onder meer musicerende engelen, de kroning van Maria en de Kruisiging van Christus.

Petruskerk te Lichtaard

In de koorsluiting is aan de zuidzijde een piscina-nis te voorschijn gekomen, waarvan de voorzijde door een accoladeboog met afgeschuinde kant gevormd wordt. De nis was omgeven door een 15 cm brede geschilderde rode band met witte schijnvoegen. (bron: Noordelijk Oostergo. Ferwerderadeel.) Op een foto op Reliwiki zijn ook restanten van een muurschildering elders in het gebouw te zien.

Grutte Tsjerke te Ternaard

Aan de noordzijde is waar te nemen dat het muurwerk ooit gepleisterd is geweest en met rode voegen beschilderd.

Doarpstsjerke te Metslawier

Een grote steen met geschilderd opschrift

Alexanderkerk te Rinsumageest

geschilderde imitatie natuursteenblokken

de Boskpleats te Veenklooster

In het voorhuis geschilderde baksteenornamentiek. (bron: Monumenten in Nederland. Fryslan.)

Fogelsangh State te Veenklooster

De wanden van de zogenaamde tuin- of koepelkamer uit ca. 1840 hebben een marmer imitatie van stucco lustro met grote rechthoekige panelen ter hoogte van de vensters.

Kruiskerk te Burgum

Veel schilderingen zijn fragmentarisch bewaard gebleven en erg onduidelijk. De schilderingen bestaan uit enkele figuratieve voorstellingen en decoratieve motieven zoals plantenmotieven en geometrische vormen. De decoratieve schilderingen doen sterk denken aan de schilderingen die in de Nederlands-hervormde kerk te Hantumhuizen zijn aangebracht. Wellicht stammen de schilderingen uit dezelfde tijd, de dertiende of de veertiende eeuw. De primitieve, vlakke weergave van de figuren doet in ieder geval een vroege ontstaansperiode vermoeden. Talloze restanten van plantenmotieven zijn nog te zien op verschillende plaatsen op de gewelven van het schip.

Johannes de Doperkerk te Exmorra

Twee zestiende-eeuwse muurschilderingen. De schilderingen vormen een onderdeel van de passie van Christus. Deze schilderingen zijn de enige voorbeelden die tot nu toe in Friese kerken zijn aangetroffen waarbij het lijden van Christus centraal staat. In Exmorra zijn twee scènes geschilderd: de geseling van Christus en de doornenkroning.

Sint Janskerk te Hoorn, Terschelling

Rond de spitsvormige vensters restanten van muurschilderingen, decoratieve schilderingen in gele en rode oker.

Grote of Gertrudiskerk te Workum

Tekstcartouche, die gezien de vormen van de ornamenten, stamt uit de zestiende eeuw.

Salviuskerk te Dronrijp

De schilderingen zijn voornamelijk decoratieve, gestileerde plantenmotieven. Een schildering op de westmuur van - oorspronkelijk - twee figuren. Een gedicht gotisch venster waar op de raamomlijsting en stijlen baksteenimitatie te zien is. Verder in de kerk meerdere restanten van schilderingen. (bron: Aldus is opgeschilderd. Middeleeuwse muurschilderingen in Friese kerken 1100 - 1600)

Johanneskerk te Weidum

Een aantal geschilderde wijdingskruisen en friezen met plantenmotieven.

Victorkerk te Kubaard

Een muurschildering van een levensgrote Sint-Christoffel. De bovenste helft is bewaard gebleven. De schildering kan gedateerd worden in de late vijftiende eeuw. In deze eeuw was de heilige Sint-Christoffel erg populair en werd regelmatig afgebeeld.

Sint Maartenskerk te Bozum

Tijdens een restauratie van de kerk in 1941 werd een unieke Majestas-Dominischildering aangetroffen op de drie oostelijke gewelfvlakken van het koor. De schildering stamt uit de tweede helft van de dertiende eeuw. Daarnaast zijn decoratieve schilderingen ontdekt op de rondstaafribben van het meloengewelf. De Majestas Domini is het motief waarbij Christus wordt dit voorgesteld als leraar van de wereld. Traditioneel wordt dit als volgt afgebeeld: de op een troon gezeten Christus, binnen een mandorla, wordt omringd door de vier symbolen van de evangelisten óf de van Christus naar de vier windstreken uitgaande symbolen van de vier evangeliën. De rechterhand heeft hij opgeheven en in zijn linkerhand houdt hij 'Het boek des levens'. In de elfde eeuw worden de jonge, baardeloze én de strengere, bebaarde Christus- figuren naast elkaar gebruikt, terwijl in de twaalfde eeuw de bebaarde Christus de overhand neemt. Het motief van de Majestas Domini komt in Europa regelmatig voor als versiering van de absis en als timpaanvulling in met name twaalfde- en dertiende-eeuwse Romaanse kerken. Daarnaast komt het motief ook in vroeg middeleeuwse miniaturen regelmatig voor. De Majestas Domini die in de kerk te Bozum is afgebeeld, valt binnen de traditie van de uitbeelding van dit motief. In Friesland is dit het enige voorbeeld van een Majestas Domini.

Mariakerk te Bears

Tijdens een restauratie van de kerk in 1981-1983 is op het muurvlak van de zesde travee aan de noordzijde een geschilderd wijdingskruis ontdekt. Er is erg weinig van de schildering bewaard gebleven.

Johanneskerk te Britsum

Wijdingskruis, een zeer fraaie Mariaschildering en bijzondere en kleurrijke schilderingen in het koor. De schilderingen worden gedateerd dertiende eeuws of rond 1300. Naast de rondboogstaven van de gewelfconstructie in het koor is baksteenimitatie geschilderd die bestaat uit rode vlakken en witte voegen. Gezien de vorm en grootte van de geschilderde bakstenen lijkt deze van latere datum te zijn dan de baksteenimitatie behorende tot het sacramentshuisje. De baksteenimitatie naast de rondstaafboogribben is een typisch gotisch decoratie- element. Mogelijk stamt deze uit de wit-roodperiode, een kerkinterieurstijl in het noorden van Nederland die ongeveer in 1425 begon en een eeuw duurde. De rondboogstaven zijn aan beide lengtezijden beschilderd met okerrode karteltandmotieven. Bovendien is over het midden van de rondboogstaven een gele band aangebracht met aan elkaar geschilderde Andreaskruizen. (bron: Aldus is opgeschilderd. Middeleeuwse muurschilderingen in Friese kerken 1100 - 1600) Bij de restauratie in 1998-'99 zijn bijzondere schilderingen gevonden uit circa 1270. In het schip bevindt zich een gewelfschildering van Maria met Kind in een mandorla. De wanden van het koor tonen een rijk uitgevoerde passiecyclus van Christus en daarboven in de boogzwikken de corresponderende Oudtestamentische figuren. (bron: Monumenten in Nederland. Fryslan.)

Metrobuis Wibautstraat naar Weesperplein

Oude Kerk Delft

Piet Hein is op de muur geschilderd achter het grafmonument van Piet Hein (was alleen tijdens restauratie grafmonument zichtbaar).

Grote of Jacobijnerkerk te Leeuwarden

Zeven muurschilderingen (bron: Aldus is opgeschilderd. Middeleeuwse muurschilderingen in Friese kerken 1100 - 1600)

Voormalige Galileërkerk

"Deze kerk is in 1940 afgebroken. Enkele van de aanwezige schilderingen zijn van de muur gehaald en geconserveerd door G. Janssen uit ’s-Gravenhage. Een gedeelte bevindt zich in het Fries Museum in Leeuwarden. " (bron: Aldus is opgeschilderd. Middeleeuwse muurschilderingen in Friese kerken 1100 - 1600) "Tusschen hoofden noordbeuk gepleisterde zuilen, waarop in 1844 muurschilderingen met het jaartal 1570 werden gevonden.” (bron: Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel IX. De provincie Friesland)

Nederlands-Hervormde Kerk te Westergeest

Muurschilderingen in het absisgewelf, over het totale oppervlak, slecht bewaard gebleven en een fragment op de noordmuur. (bron: Aldus is opgeschilderd. Middeleeuwse muurschilderingen in Friese kerken 1100 - 1600) Het in tufsteen uitgevoerde apsisgewelf heeft nog enigszins waarneembare 13de-eeuwse muurschilderingen in de vorm van vier stroken voorstellingenvoorstellingen; de bovenste waarschijnlijk met Christus als rechter en daaronder heiligen. (bron: Monumenten in Nederland. Fryslan.)

Sint-Maartenskerk te Kollum

"De schilderingen die zich op de gewelven van de hoofdbeuk bevinden, stammen uit het derde kwart van de vijftiende eeuw. De grote Christoffelfiguur op de noordmuur van de vijfde travee is waarschijnlijk in de zestiende eeuw aangebracht. De schilderingen zijn onder te verdelen in figuratieve en decoratieve voorstellingen die zich op verschillende plaatsen op de gewelven bevinden” (bron: Aldus is opgeschilderd. Middeleeuwse muurschilderingen in Friese kerken 1100 - 1600) "De schilderingen stellen allerlei symbolische figuren van planten en dieren voor, die in stijl te vergelijken zijn met schilderingen te Loppersum en 't Zandt in Groningerland. Een nadere studie wordt thans te Nijmegen verricht door P.M. le Blanc in het kader van een overzicht van middeleeuwse muur- en gewelfschilderingen.” (bron: Kollumerland en Nieuw Kruisland, voorafgegaan door Overzicht van de bouwkunst in Noordelijk Oostergo)

Sint-Maartenskerk te Franeker

"De muurschilderingen, die waarschijnlijk rond 1500 zijn aangebracht, werden in 1860 ontdekt bij het aanleggen van gasverlichting. Ze bevinden zich op de pijlers in het schip en op de pijlers die het koor van de kooromgang scheiden. Er zijn enkele beschermers tegen ziekten en kwalen, schutspatronen van ambachten en stichters van kloosterorden te zien. De hier bewaard gebleven heiligenafbeeldingen zijn uniek in Friesland. De meeste heiligen zijn beschermers tegen de pest maar ook patroonheiligen tegen andere ziekten of kwalen komen hier voor. Waarschijnlijk speelden deze aandoeningen en ambachten een grote rol in de geloofsgemeente van Franeker aan het einde van de vijftiende en in het begin van de zestiende eeuw. Een voorzichtige datering kan gemaakt worden naar aanleiding van de heiligen die hier zijn geschilderd. De meeste, zoals Sint-Rochius, Sint-Catharina, Sint-Margaretha en Sint-Apollonia, zijn pas in de late Middeleeuwen en daarna populair. Daarnaast zijn de opschriften onder de figuren laat vijftiende- óf vroeg zestiende-eeuws. De details in de contouren en de platte mutsachtige hoofddeksels wijzen ook op deze datering. De schilderingen worden hierdoor gedateerd in de periode rond 1500.“ (bron: Aldus is opgeschilderd. Middeleeuwse muurschilderingen in Friese kerken 1100 - 1600) "Op drie zuilen van het koor en op twee van den zuiderzijbeuk muurschilderingen (XV d, blootgelegd in 1860): H. Appolonia, H. Hubertus, H. Rochus e.a.; in het middenschip zijn deze schilderingen met een gordijn bedekt.” (bron: Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel IX. De provincie Friesland)

Nederlands-Hervormde Kerk te Janum

Tijdens een restauratie van de kerk in 1943-1947 is er een geschilderde boogfries boven het licht spitsgebogen venster in de tweede travee aan de noordkant ontdekt. (bron: Aldus is opgeschilderd. Middeleeuwse muurschilderingen in Friese kerken 1100 - 1600)

Nederlands-Hervormde Kerk te Hogebeintum

Deze muurschildering wordt gezien als de oudste muurschildering in Friesland, vervaardigd in de twaalfde óf in het begin van de dertiende eeuw. Fries met twee engelen en een aantal Christusfiguren. (bron: Aldus is opgeschilderd. Middeleeuwse muurschilderingen in Friese kerken 1100 - 1600)

Nederlands-Hervormde Kerk te Genum

Tijdens een restauratie van de kerk in 1973 is op het noordoostelijke muurvlak van het koor een schildering gevonden en vrijgelegd. De schildering toont een viertal kruizen en een oneindige knoop, geschilderd in rode oker. (bron: Aldus is opgeschilderd. Middeleeuwse muurschilderingen in Friese kerken 1100 - 1600)

Nederlands-Hervormde Kerk te Oostrum

Een zestal opmerkelijke schilderingen. Vier muurschilderingen zijn voorstellingen van kerken, geschilderd in aanzicht of doorsneden. Eén schildering is een voorstelling van een toren. Ook is er in het schip een opschrift gevonden en een frappant figuur in het koor. Welke betekenis de afbeeldingen van de kerken hebben is niet bekend. Mogelijk voortekeningen die als schets voor een daadwerkelijke schildering fungeerden. (bron: Aldus is opgeschilderd. Middeleeuwse muurschilderingen in Friese kerken 1100 - 1600)

Nederlands-Hervormde Kerk te Hantumhuizen

Decoratieve architectuurimitaties. De schilderingen zijn een voorbeeld van decoratieve sierkunst die de architectonische geleding ondersteunt en, waar deze niet aanwezig is, suggereert.

Nederlands-Hervormde Kerk te Brantgum

Fragment van een tekst in de toren. Letters ingekrast en daarna met rode oker geschilderd. (bron: Aldus is opgeschilderd. Middeleeuwse muurschilderingen in Friese kerken 1100 - 1600)

De Nederlands-Hervormde Kerk te Bornwird

Tijdens een restauratie in 1979 zijn vlakvullende muurschilderingen aangetroffen in het koor, het oudste gedeelte van de kerk, dat waarschijnlijk rond 1200 is gebouwd. Daarnaast zijn rode pigmentsporen gevonden in het schip, deze hebben waarschijnlijk deel uitgemaakt van een kleur waarin het interieur geschilderd was. De schildering loopt door op de boogzwikken van de scheidingsboog met decoratieve plantenmotieven. (bron: Aldus is opgeschilderd. Middeleeuwse muurschilderingen in Friese kerken 1100 - 1600) Bij de restauratie in 1989 zijn in het interieur op de triomfboog resten van 13de-eeuwse muurschilderingen aangetroffen. (bron: Monumenten in Nederland. Fryslan.)

De Nederlands-Hervormde Kerk te Anjum

In de Ned.-herv. kerk te Anjum zou op de westelijke muur op de begane grond een muurschildering zijn. Op deze plaats is lambrisering aangebracht waardoor de schildering niet meer zichtbaar is. (bron: Aldus is opgeschilderd. Middeleeuwse muurschilderingen in Friese kerken 1100 - 1600) "Rond en boven de toegang naar de toren beganegronds waren een ornament en een cartouche geschilderd, thans achter een betimmering verborgen.” (bron: Noordelijk Oostergo. Dongeradelen.)

De Nederlands-Hervormde Kerk te Damwoude

Een drietal tekstcartouches. Tijdens een restauratie in 1963-1967 ontdekt. (bron: Aldus is opgeschilderd. Middeleeuwse muurschilderingen in Friese kerken 1100 - 1600)

De Grote of Sint-Maartenskerk Bolsward

"Muurschilderingen (8) in noordbeuk van waarschijnlijk kort na 1446, plantenmotieven gemaakt in het tweede kwart van de 15de eeuw en de figuren in gotische nissen uit de 16de eeuw . De acht schilderingen in het koor en in de hoofdbeuk zijn volgens Hoogewerff in 1846 ontdekt, in 1847 weer overgewit. Schilderingen in koor tijdens grootschalige restauratie tussen 1937 en 1955 weer herontdekt en gerestaureerd door F. Smoorenburg, in deze periode ook muurschilderingen in de oostelijke traveëen van de noordbeuk gevonden. Tijdens vrijlegging door werklieden veel van de schildering verloren. Later door J. Halbertsma gerestaureerd. " (bron: Aldus is opgeschilderd. Middeleeuwse muurschilderingen in Friese kerken 1100 - 1600) “Muurschilderingen: in 1846 zijn muurschilderingen (XVI c) ontdekt in het koor en weer overgewit; die aan de zuidzijde droeg een opschrift met: 1572 en de wapens-Heerema en Frittema, die aan de noordzijde was, blijkens een opschrift, waarschijnlijk ter eere van Wilhelmus Lindanus aangebracht; sporen van muurschilderingen zijn zichtbaar geweest in de spitsboognissen van den lichtbeuk. Segmentvormig grauwtje (XVIII B) voorstellend spelende kinderen." (bron: Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel IX. De provincie Friesland)

Nederlands-Hervormde Kerk te Augustinusga

In de kerk zijn tijdens een restauratie en de plaatsing van het orgel in 1883 twee gewelfschilderingen en twee muurschilderingen gevonden, die daarna weer zijn overgewit. In de jaren vijftig zijn de schilderingen opnieuw ontdekt en vrijgelegd. (bron: Aldus is opgeschilderd. Middeleeuwse muurschilderingen in Friese kerken 1100 - 1600)

Magnuskerk te Bellingwolde

Kruisribgewelven, ribben zijn in oker geschilderd met bladerbiezen.

Mariakerk te Ruinen

Op de noordwand is in de vroege 16de eeuw een Annunciatie geschilderd.

Magnuskerk te Anloo

Tijdens restauratie 1936-1944 schilderingen ontdekt op triomfboog en aansluitende noordwand. Op deze laatste: Annunciatie (onvolledig), Visitatie en Geboorte van Christus, in aangrenzende nis oostwand Vlucht naar Egypte, met rechts gedeelte van tronende Maria met Kind, alle ca. 1300. Boven triomfboog reeks geschilderde nissen met Apostelen, in het midden fragmenten van vermoedelijk een zegenende Christus, eind 15de eeuw. Van schildering begin 16de eeuw figuur links boven over. Begin 17de eeuw: cartouches ter weerszijden triomfboog, rechts met - ongebruikelijk voor een calvinistische kerk - een Latijnse tekst NON CLAMOR SED AMOR SONAT IN AURE DEI (niet het geschreeuw, maar de liefde klinkt in Gods oor), links met de tekst van Spreuken 3,1-2 in een Nederduitse vertaling.

Sint-Margaretakerk te Norg

Ornamentale beschildering van kort na bouw gereconstrueerd naar terug gevonden resten: lichtrood met schijnvoegen in dagkanten; in koor beschildering bogen en ribben, alsmede vier polychroom geschilderde schijnribben in imitatie-baksteen met kepers en ruiten. Op sluitsteen gewelf duif, langs rand oppschrift VENI SANCTE SPIRITUS DIVI DON[I ORIGO] (kom Heilige Geest, oorsprong van de goddelijke gave).

Jacobuskerk

Ca. 1350 wanden rood geschilderd met witte voegen; op de gewelven vlechtwerkverbanden; gewelven koor wit gepleisterd met rode ribben. Ca. 1525 witte bepleistering; ribben, wandpijlers en bogen gedecoreerd met baksteen- en natuursteenimitatie, met zwarte biezen alsmede witte en zwarte voegen; bloemranken in en om de sluitringen en bij de geboorte van de ribben. Ca. 1575 nieuwe bepleistering en decoratie met rolwerk en gestippelde blokken op bogen en ribben, alsmede kleurige vensteromlijstingen, cartouche op oostelijk schipgewelf (niet gehandhaafd); uitwendige beschildering noordportaal met blokverband en met plantaardige motieven. Bij de restauratie is de eerste periode hersteld, onder handhaving van enkele fragmenten uit beide latere perioden op de gewelven. (bron:Q122982902)

Donatuskerk

Beschildering koor tegen 1250 (1): wanden rood gesausd met witte voegen, gewelf met vlechtwerkpatronen; alleen de laatste bij restauratie in (1958-1960) in zicht gebracht. Ca 1425 wanden koor voorzien van heiligen en ranken op wit gepleisterde ondergrond (2-3) blokversiering op bogen dwarspand, beschildering doxaal (4), deze laatste geheel vernieuwd 2de helft 15de eeuw (bron:Q122982902)

kerk van Eenum

Bij verbouwing, vermoedelijk in 1639, in samenhang met vergrote vensters decoratieve beschildering van de wanden met o.a. natuursteen-imitatie rond de vensters, zuil, aedicula en rolwerkmotieven; op zuidwand tekst in ovalen cartouche SALICH/SINE SI DIE / HIER VERGAREN / DIE GODES WOORT / HOREN EN DAT / BEWAREN (vgl. Lucas 11,28); wijdingkruis uit voor-reformatorische periode. (bron:Q122982902)

Mariakerk

Ca. 1275: wanden rood met witte voegen, nissen wit gepleisterd, die in benedenzone met geschilderde omlijsting; gewelven met baksteen-imitatie en dambord-patronen; in en om sluitringen plantmotieven en gestileerde figuurtjes (1-4). In 1ste kwart 15de eeuw: kerk wit gepleisterd, rode ranken in schip, figurale schilderingen in nissen koor en schip, imitatie-baksteen op ribben, bogen en wandpijlers (5-7). Na bouw nieuwe koor (2de helft 15de eeuw) beschildering met bloemranken in koor en schip; nu ook in koor baksteen-imitatie op ribben, bogen en wandpijlers; Laatste Oordeel op noordwand schip, waartoe een venster werd dichtgemetseld; heiligenfiguren in de nissen overgeschilderd (8-9). Ca. 1510-1520 op koorgewelf figuratieve en florale be- schildering (10). Ca. 1570 Laatste Oordeel vernieuwd (11), nieuwe architectuurpolychromie met natuursteen-imitatie niet gehandhaafd), enkele karikaturale voorstellingen (12-14). In 1585 bak- steen-imitatie en opschrift op vernieuwde gordelboog (niet gehandhaafd). (bron:Q122982902)

Jacobskerk

Protestantse Kerk

Hervormde Kerk

Protestantse Kerk

In 2de helft 15de eeuw: zandstenen ribben koor beschilderd in baksteen-imitatie, in dagkanten koorvensters imitatie-voegen in rood, voortgezet op aansluitend wandvlak als rand rondom vensters; nis noordzijde rood met witte voegen. In 1ste kwart 16de eeuw: zandsteenkleur, afgezet met zwarte biezen, op ribben en sluitstenen, rondom sluitstenen manchetten in zwarte lijnen, enkele sluitstenen met zwarte rozet; op het stergewelf evangelisten-symbolen, voorzien van banderol met respectievelijke namen; verder plantaardige motieven vanuit kruin vensters in koorsluiting en vanuit sluitstenen; op centraal koorgewelf boven klankbord preekstoel naam schilder: ,broder Ja[n] van Aken', aan koorzijde boven triomfboog: Johannes maler'; op westzijde triomfboog Christophorus die Christuskind over rivier draagt, alsmede Margaretha met kruisstaf en boek; daartussen uitvoerige rankendecoratie, boven beider hoofd banderol met respectievelijke namen. Terughoudende restauratie in 1922-1923, waarbij tevens herstel architectuurpolychromie wanden naar teruggevonden resten; nieuwe restauratie in 1972-1973. (bron:Q122982902)